اتاق تمیز یک فن آوری جدید است. اگرچه سابقه طراحی و ساخت اتاق تمیز به حدود صد سال قبل برمی‌گردد و به کنترل عفونت در بیمارستان‌ها ارتباط پیدا می‌کند، اما نیاز به یک محیط تمیز برای تولیدات مدرن صنعتی از ملزومات جوامع جدید است.بخشی از عملکرد سیستم تهویه مطبوع در هر ساختمانی ایجاد محیطی راحت برای ساکنین است. بدیهی است که بیمارستان باید راحت‌ترین مکان باشد و بیشترین آسایش را به مراجعین عرضه کند. سیستم‌های تهویه و تهویه اتاق عمل و بیمارستان نیز مانند دیگر ساختمان‌ها وظیفه کنترل دمای هوا، جریان هوا، کیفیت هوا و رطوبت آن را بر عهده دارند. اتاق تمیز(clean room) برای این‌که انسان‌ها، ماشین آلات تولیدی و سازه ساختمان‌ها، تولید آلودگی می‌کنند، مورد نیاز هستند. انسان‌ها و ماشین‌آلات تولید میلیون‌ها ذره می‌کنند و مواد ساختمان‌های مرسوم، به‌سادگی در هوا منتشر می‌شوند. در اتاق تمیز(clean room) انتشار این ذرات، کنترل شده و باعث می‌شود که تولید در محیطی تمیز انجام شود. کاربرد اتاق تمیز(clean room) متفاوت است. برای طراحی اتاق تمیز(clean room)، از طراحی‌های خاصی استفاده می‌کنند، مانند آنکه رنگ ویژه ای برای کف، دیوارها و پنجره‌ها استفاده می‌شود و یا جریان هوا باید بیشتر از حد معمول باشد. با این حال ساخت، به تنهایی کافی نیست و باید از آن به درستی نگهداری شود مثلا فیلترهای هوای موجود به موقع تعویض شود و یا استفاده کنندگان، آموزش‌های لازم را در این باره ببینند.
طراحی اتاق تمیز(clean room)
در طراحی اتاق تمیز(designing of clean room) باید اصولی را در موارد زیر رعایت کرد که این موارد به شرح زیر میباشند :
توصیف: توصیف کلیات فعالیتهای ساختمان مد نظر (تاسیسات و تجهیزات اتاق تمیز(clean room) و نوع فعالیت‌هایی که انجام شده است.
حوزه ی فعالیت: حوزه ی فعالیت (فعالیت‌هایی که قرار است انجام شود و حوزه استانداردها برای طراحی ( شامل ISO، 209E، …)
هدف: هدف طراحی اتاق تمیز(clean room)می‌بایست مشخص گردد تا اطمینان از کار انجام شده پدید آید.
معیارهای پذیرش
طراحی و معماری اتاق تمیز(clean room): مشخص نمودن مناسبترین سطح، فضای کاری، معین کردن بهترین شرایط، تعیین منطقی‌ترین روش‌های ساخت و اجرای اتاق تمیز مورد نظر جهت دستیابی به هدفی که از پیش تعیین شده است.
مساحت اتاق تمیز(clean room): مساحت مربوط به اتاق تمیز می‌بایست با نوع فعالیتهای آن متناسب باشد و تعداد کارکنان ، دستگاه‌ها و نوع سیستم‌ها می‌بایست توسط خود طراح مشخص شود.
جریان مواد: مساحت فضای مورد نظر باید به شکلی باشد که امکان و زمان رفع آلودگی باشد. جهت جریان مواد اولیه باید از سیستم AirLock استفاده شود.
جریان تجهیزات: جای عبور و مرور تجهیزات می‌بایست به شکلی باشد که بیشتر از یک درب باز نشود معماری این فضا بهتر است طوری باشد که تیغه‌های دیوار آن سبک و قابلیت برداشت داشته باشند.
جریان کارکنان: این یکی از نکته‌های خیلی مهم است که در طراحی اتاق تمیز باید در نظر گرفته شود مسیر عبور و مرور کارکنان به اتاق تمیز(clean room) باید طوری باشد که جای تعویض لباس، دوش هوا، جدا باشند و افراد نتوانند بدون تعویض لباس و دوش هوا وارد یا خارج شوند.
ساخت اتاق تمیز
ساختمان و نصب اتاق تمیز(clean room) معمولا در دو مرحله اجرا می‌شود:
مرحله ساخت اتاق تمیز(clean room): در مرحله ساخت دیواره‌ها و سقف‌ها نصب می‌گردند. پنجره‌ها و چهارچوب درب‌ها در محل خود قرار می‌گیرند و حفره‌هایی جهت نصب چراغ‌ها و جای فیلترباکس‌ها و دریچه‌های هوا و … تعبیه میگردد.
مرحله تمیزکاری اتاق تمیز(clean room): مرحله تمیزکاری، بعد از مرحله نصب کلیه قطعات، ادوات برقی، مکانیکال، کف سازی اجرا میگردد. در این مرحله کلیه درب‌ها در محل خود قرار می‌گیرند، کروها و گوشه‌ها نصب می‌گردند، درزها سیلیکون کاری شده، در نهایت محافظ‌ها برداشته شده و کار آماده تحویل می‌شود.
سیستم‌های ساختمان اتاق تمیز به دو دسته هم باد و غیر هم باد تقسیم بندی میگردد.
سیستم هم باد: در سیستم هم باد (Flush System) از پانل‌های Cr8 استفاده میگردد که در این سیستم ضخامت پانل‌ها mm80 است. در این سیستم در و پنجره‌ها با جزئیات کاملا سازگار با این سیستم طراحی و پیش‌بینی گردیده است.
سیستم‌های غیر هم باد: در سیستم‌های غیر هم باد (Semi Flush System) که در پانل‌های کام و زبانه‌دار استفاده گردیده است. جزئیات درب و پنجره سازگار و همساز با این سیستم طراحی و پیش‌بینی گردیده است.
نکته مهمی که در این باره وجود دارد این است که اتاق تمیز(clean room) یک محیط استریل نیست. آلودگی‌ها هیچگاه صفر نمی‌شود بلکه باید از میزان مشخصی کمتر باشد.
طراحی پروژه‌های اتاق تمیز(clean room)
طراحی در صنایع مختلف عموما با طراحی مفهومی (CONCEPTUAL) آغاز میگردد که در برگیرنده نیازهای اولیه پروژه، استانداردها، جریان‌های اولیه مواد و پرسنل، دسترسی‌ها، اقلیم و … می‌باشد. در این مرحله نقشه‌های جریان‌های (FLOW) متعدد مانند مواد اولیه، ثانویه، محصول، جریان ورود و خروج پرسنل، کلاس‌بندی فضاها مطابق با GMP، فشار و رطوبت هر یک از فضاها و … تهیه می‌شوند. در مرحله مفهومی برای هر یک از فضاها یک فرم اطلاعات فضایی (ROOM DATA SHEET) تهیه می‌شود که شامل کلیه اطلاعات معماری، مکانیکی و برقی آن فضاست. در مرحله بعدی طراحی اتاق تمیز(clean room) فاز یک آغاز میگردد که این مرحله درواقع پایه‌ای است برای طراحی فاز دو یا اجرایی اتاق تمیز(clean room). در مرحله طراحی فاز یک نقشه‌های اولیه معماری، مکانیکی و برقی تهیه می‌شوند و به تایید کارفرما می‌رسند. در مرحله فاز دو نقشه‌های اجرایی دقیقا بر اساس نیازهای پروژه و مطابق استانداردها تهیه می‌شوند و نقشه‌ها جهت اجرا به پیمانکار پروژه سپرده می‌شوند. در جریان انجام طراحی‌ها از نرم‌افزارهای مهندسی متعددی کمک گرفته می‌شود. این نرم‌افزارها عمدتا شامل Carier، Auto Cad، ۳D MAX، Photo Shop، Fluent، Excel میباشند.
بخش طراحی: شامل تهیه URS پروژه‌ها (User Requirement Specification) و تهیه شرح عملیات اجرایی و شرح وظایف پیمانکار(Quotation Definition) و تهیه Room Books و طراحی تاسیسات معماری ، مکانیک و برق و کنترل و مانیتورینگ پروژه‌ها و ارائه نقشه‌های فاز یک و دو و طراحی دستگاه‌های Hygienic و تجهیزات جانبی مورد نیاز اتاق تمیز(clean room) دارویی و الکترونیک و ارائه مستندات لازم جهت Validationمی‌باشد .
بخش ساخت: شامل ساخت هواساز تهویه مطبوع و هواسازهای Hygienic و پکیج وکندانسینگ یونیت مطابق استانداردهای رایج GMP وARI410 و درب‌های کلین روم، پنجره‌های مناسب فضاهای تمیز، فیلترباکس‌ها ، دیفیوزر باکس‌ها و تعدادی دیگر از اقلام تخصصی و ضروری پروژه‌ها در کارگاه اختصاصی خود می‌باشد.
بخش اجرا: شامل اجرا، نظارت، راه‌اندازی و تست پروژه‌های اتاق تمیز(clean room) جهت صنایع دارویی و غذایی و … است. با اصول مهندسی و استانداردهای GMP و دیگر استانداردهای رایج می‌باشد. نتایج تست‌های انجام شده به همراه مستندات مراحل قبلی از طراحی تا استقرار تجهیزات، بعنوان اسناد ضروری مرحله صحه گذاری (Validation) ارائه میگردد.
خدمات طراحی پروژه(طراحی مفهومی، پایه و تفضیلی)
تدوین و گردآوری اسناد URS شامل تهیه و تکمیل روم بوک فضاها و تجهیزات، پلان فلوهای ورود و خروج پرسنل، تجهیزات، مواد اولیه، محصولات، ضایعات و … .
طراحی، تحلیل و محاسبه معماری، تاسیسات مکانیکی و برقی و کنترل
برآورد و تهیه لیست اجناس و جدول مشخصات آن‌ها
ارائه نقشه‌های اجرایی و دفترچه محاسبات پروژه
خدمات مشاوره و نظارت
1.بررسی و مقایسه نحوه انجام کار با استانداردها و مقررات مربوطه
2.تهیه برنامه زمان‌‌بندی خرید اجناس، نصب و راه اندازی پروژه
3.نظارت شامل بازدید از محل پروژه و بررسی گزارش‌های کار انجام شده توسط ناظر مقیم و مطابقت آن با طراحی‌های انجام شده و نقطه نظرات کارفرما و تهیه گزارش نهایی
4.انجام تست‌های فضای تمیز شامل تست پارتیکل، تست دبی هوا، تست شدت نور، تست اختلاف فشار فضاها و تست‌های عملکردی سیستم
5.بررسی و صحه گذاری گزارش تست‌های نهاییاتاق تمیز(clean room)
6.شرکت در جلسات برگزار شده از سوی کارفرما و ارائه نظرات مشورتی به کارفرما
نکاتی که در طراحی اتاق باید رعایت شود
تفاوت فشار محیط: جهت عدم نفوذ هوا درون اتاق تمیز(clean room) ، فشار هوا در اتاق تمیز clean room می‌بایست همیشه به وسیله سیستمی برایتهویه مطبوع با مقدار مثبت نسبت به هوا در بیرون حفظ شود.
دوش هوا: جای دوش هوا می‌بایست در کنار اتاق تمیز کلین روم باشد و در خروجی دوش به سمت اتاق باز بشود و می‌بایست یک طرفه باشد. دمای دوش نباید نسبت به اتاق تمیز کلین روم بیشتر باشد. جهت طراحی دوش هوا باید به مواردی مانند پیش صافی، هوا کش، شیپور یا نازل، تاسیسات برای برق و ابزار کنترلی توجه کرد.
فضاهای انبار: جای انبارها در اتاق تمیز(clean room)می‌بایست کنار خطوط تولید و در همسایگی آزمایشگاه‌ها باشد. نور طبیعی کافی شبکه اطفا حریق، نور مصنوعی و اضطراری هواکش، ترمومتر، رطوبت سنج و … از ملزومات مورد نظر است. انبارها می‌بایست فاقد رطوبت باشند.
سرویس‌های بهداشتی و حمام: سرویس‌های بهداشتی می‌بایست هوای مخصوص خود اتاق تمیز clean room را داشته باشند. کل این هوا می‌بایست تخلیه شود.
هوا بند: هوا بند بخاطر فشار مثبت اتاق تمیز(clean room) مورد استفاده قرار می‌گیرد که این فشار پس از ورود و خروج نیز باید ثابت بماند.
جعبه ی عبور: جهت انتقال ابزار و دستگاه‌ها و ظروف درب بسته بدون نیاز به تردد افراد به داخل فضای تمیز clean room از جعبه ی عبور استفاده می‌شود.
سد کفش: برای پوشیدن روکش روی کفش و برای تفکیک کف رخت کن به دو ناحیه‌ی کفش معمولی تمیز و روکش کفش از سد کفش استفاده میگردد که ارتفاعی حدود 30 سانتی‌متر دارد.
رختکن: کلیه‌ی پرسنل باید قبل از ورد به اتاق تمیز، clean room لباس مخصوص پوشیده و بعد تردد کنند.
گیشه: برای گفتگو مستقیم افراد داخل و بیرو ن اتاق تمیز(clean room)از گیشه استفاده می‌شود که در نتیجه ضرورتی برای تردد افراد به داخل فضا نیست.
