فضای سبز شهری بخشی از فضاهای باز شهری محسوب می شود که بر اساس نظارت و مدیریت انسان،با در نظر گرفتن سایر قوانین و ضوابط طراحی و اجرا برای رفاه شهروندان،زیبایی فضاهای شهری،از همه مهمتر برای سلامت روانی افراد ایجاد می شود.
فضاهای سبز به دو دسته پهنه‌ای و خطی تقسیم می‌شوند. فضاهای سبز پهنه‌ای فضاهایی هستند که در نقشه‌های شهر نیز، به عنوان لکه‌های سبز دیده می‌شوند. فضاهای سبز خطی به فضاهایی اطلاق می‌شوند که متناسب با ظرفیت شهرها و گذرگاه‌ها مورد توجه قرار میگیرند. به طوری که ممکن است در نقشه‌های شهری دیده نشوند. هر چند نقش بسیار مهمی را در کنترل مسایل زیست محیطی و کالبدی شهر بر عهده دارند.
فضاهای سبز پهنه ای شامل:
باغ‌ها و پارک‌ها هستند‌که در طراحی آنها ، نمیتوان مسایلی مانند زمان فراغت و کار، پیششنه تاریخی مردم، شرایط زیست محیطی اکنون و انواع آلودگی ها را نادیده گرفت.
فضاهای سبز خطی شامل:
فضاهای سبز معابر و کمربندهای سبز هستند. این کمربندها از توده های خطی سبز تشکیل شده‌اند که در اطراف شهرها احداث می‌شوند. این کمربند سبز به تثبیت شکل شهر و جلوگیری از تجاوز شهر به حریم‌های خارج از آن کمک میکند. ضمن اینکه می‌تواند عهده دار وظایف زیست محیطی از جمله بادشکن، یا کاهندگی آلودگی‌های صدا نیز باشد.
طراحی فضای سبز
طراحی فضای سبز به منزله تخصصی حرفه‌ای است که مواردی هم چون تحلیل، برنامه ریزی، طراحی، مدیریت و نظارت را در بر می‌گیرد.امروزه با توجه به این که سلامت و رفاه انسان اهمیت خاصی پیدا کرده است، طراحی و اجرای این گونه فضاها در شهر به شدت حائز اهمیت است.
فرآیند طراحی محیط و منظر
طراحی محیط و منظر فرایند آگاهانه، خلاق وقابل برنامه ریزی است که منجر به خلق مکان‌هایی می‌شود.یک طراح فضای سبز برای خلق چنین مکان‌هایی از عناصر گیاهی به عنوان المان‌های بصری استفاده میکند. و در نهایت مکان‌های حسی قوی و مثبت را در ذهن بیننده ایجاد میکند که ممکن است تا مدتها در ذهن او هک شود و اثر مثبتی بگذارد.
ایده پردازی، یک مرحله خلاقانه در طراحی است و معمولاً ایده‌های گوناگونی به ذهن طراح خطور میکند و تصمصیم گیری در مورد این که کدام ایده گسترش یابد، به توانایی طراح باز می‌گردد. ایده پردازی و تصمیم در مورد انتخاب ایده‌ها، یک خلاقیت فردی است که نمیتوان آن را به کسی آموزش داد.
مراحل طراحی محیط و منظر
برای آن که بتوان فرایند طراحی فضای سبز را به گونه‌ای منطقی و هدف‌دار طی کرد لازم است تلفیق مناسبی از اجزای فرایند طراحی و همچنینبرنامه‌ریزی مناسب را در اختیار داشته باشیم، تا در نهایت به طرح‌هایی ملموس و عینی دسترسی یابیم.
برای هر طراحی مناسب و ایده آل لازم است مراحل زیر طی شود:
مرحله اول، شناسایی (شامل شناسایی منابع،نیازها،طرح‌ها و قوانین فرادست).
مرحله دوم تحلیل (شامل تحلیل منابع، نیازها).
مرحله سوم تطابق اقداماتی که میتوان انجام داد تا با شرایط موجود در آن منطقه کاملا سازگار و هماهنگ باشد.
مرحله چهارم طراحی سایت و فضای مورد نظر.
ویژگی‌های فضای سبز در شهر
ویژگی های درختان در منظر شهری
اکثر مردم درختان را جزیی از مناظر شهری می‌دانند. شهرت و ویژگی‌های بسیاری از شهرها مرهون وجود پوشش گیاهی آن است. چرا که بخش مهمی از منظر شهری را تشکیل می‌دهد. شاید استفاده از درختان در فضاهای شهری، نقش ضروری و تعیین کننده‌ای در معیشت انسان‌ها نداشته باشد اما بسیاری از مردم زندگی در کنار درختان را امری لذت بخش تلقی می‌کنند.از سوی دیگر، تاثیر درختان در کاهش تراکم محیط و یکنواختی منظر از عواملی است که باعث می‌شود انسان‌ها به حضور درختان در شهرها احساس نیاز کنند.
گیاهان و فضای سبز در شهرها علاوه بر این که یاد‌آور محیط طبیعی هستند بر شرایط محیط پیرامون خود نیز اثرات مفید و موثری میگذارند که عبارت است:
کاهش آلودگی هوا
کاهش آلودگی صوتی
کنترل فرسایش خاک و تثبیت آن
کنترل انعکاس نور
کنترل تابش خورشید و درجه حرارت ، کنترل باد و کنترل رطوبت هوا.
ویژگی‌های اجتماعی فضای سبز در شهر
از فضاهای سبز میتوان برای ایجاد آرامش روحی و جسمی در محیط های شهری استفاده کرد. هر چند احداث هر نوع فضای سبز، به روان بخشی زیباسازی و ایجاد آرامش در محیط کمک میکند ، اما بهره‌گیری از این عملکرد مستلزم برنامه ریزی دقیق برای آن است.
ویژگی‌های عملکردی در معماری شهری
گیاهان دارای ویژگی‌های معماری شناسی هستند که میتوان از آنها در طراحی و فضا سازی شهرها بهره برد. گیاهان در معماری منظر به عنوان مصالح اصلی به کار گرفته می‌شوند. از سوی دیگر در مقیاس کلان، در شهر توده‌های گیاهی می‌توانند در تشکیل ساختار، بافت، سیمای شهر نقش موثری داشته باشد.
شهر، سیستم زنده و پویا است که فضای سبز جزیی از آن قلمداد می‌شود. فضاهای سبز می‌توانند نقش‌های مهمی را در کاهش تراکم شهری، ایجاد مسیرهای هدایتی، تکمیل و بهبود کارکرد آموزشی، فرهنگی، مسکونی را بر عهده داشته باشد.فضای سبز می‌تواند نقش لبه شهر، تفکیک فضاهای شهری و آرایش شبکه‌های راه‌ها را بر عهده بگیرد. به طور کلی گیاهان دارای ویژگی‌های کالبدی زیر هستند:
کاهش تراکم شهری
تعریف لبه و محدوده‌های شهری
تفکیک فضاهای شهری
تاثیر در ساختار شهری
تاثیر فضای سبز در کنترل عبور و مرور
ویژگی‌های معماری شناسی گیاهان در فضای سبز
گیاهان در معماری فضای سبز به عنوان مصالح طراحی و فضاسازی به کار گرفته می‌شوند. گیاهان می‌توانند با توجه به خصوصیت‌های خاص ناشی از شکل و حجم انفرادی یا انبوه خود، به عنوان یک فرم معماری موثر در ساختن فضا سهیم باشند. گیاهان می‌توانند به صورت‌های دیوار، سقف و کف به کار گرفته شوند. وقتی گیاهان به صورت ردیفی و انبوه کاشته می‌شوند می‌توانند نقش دیواره را داشته باشند. سایه گستر درختان میتوان جایگزین سقف شود و کف را نیز میتوان توسط گیاهان پوششی تعریف کرد. گیاهان می‌توانند امر تفکیک بصری فضاها را بر عهده داشته باشند و همچنین گیاهان می‌توانند منجر به تعریف فضاها شوند. گیاهان با خصوصیاتی که از آن برخوردارند نقش‌های زیر را بر عهده میگیرند:
از آن جا که یک طرح فضای سبز، حتی پس از اجرا نیز، می‌تواند دستخوش تغییر شود طراح باید توانایی آن را داشته باشد که در هنگام پروراندن ایده‌ها و خلق مکان‌ها، هویت آنها را پس از این تغییرات نیز پیش بینی کند.یکی از نکاتی که در طراحی فضای سبز باید به آن توجه داشت تغییرات است. فرق یک طرح فضای سبز با یک طرح معماری در این است که طرح فضای سبز پس از ساخت دچار تغییر می‌شود و لازم است که طراح همه آن تغییرات را در نظر داشته باشد. طراح باید بتواند محیط‌هایی را خلق کند که مدت کوتاهی پس از کاشت گیاهان زیبا باشند و بعدها نیز به عنوان محیط و منظرهایی رضایت بخش کارایی داشته باشد.
ضوابط و مقررات طراحی فضای سبز
طراحی فضای سبز در مقیاس‌های کوچک، باید مبتنی بر راحتی، زیبایی، دوام و صرفه اقتصادی باشد. طراحی فضای سبز به عنوان بخشی از طراحی فضای شهری فرایندی انسانی است که با بهبود کیفیت کالبدی محیط زیست سر و کار دارد.
در طراحی فضای سبز از گیاهان به عنوان عناصر معماری میتوان استفاده کرد. این عناصر همانند دیگر عناصری که در طراحی به کار گرفته می‌شوند از ویژگی‌های بصری مانند نقطه، فرم، رنگ و بافت برخوردار هستند. بایستی این ویژگی‌ها بر اساس اصول زیباشناختی، یعنی وحدت، ریتم، تناسب، توازن و مقیاس چیده شوند تا بتوانند به محیط‌های دلپذیر تبدیل شوند.
